Het was begin juni overal feest in Paramaribo in het kader van de diasporajubilea. Onderdeel van de feestelijkheden was de vijfdaagse internationale conferentie ‘Legacy of slavery and indentured labour’, georganiseerd door de Anton de Kom Universiteit. Op deze conferentie gaf ik namens de Stichting Nederland Suriname Antillen Gendervraagstukken een presentatie over genderverschillen onder Hindostanen en hoe deze hebben bijdragen aan onderwijssucces van Hindostaanse meisjes in Nederland, uit lagere herkomstmilieus in Suriname. De dreiging van armoede, angst voor onderdrukking van vrouwen, survivalstrategieën, maar ook integratie- en emancipatieprocessen werden door ouders doorvertaald naar de opvoedingspraktijk. Dit blijkt een belangrijke rol te hebben gespeeld in de onderwijskansen van dochters.
Genderverschillen leiden in veel culturen tot machtsverschillen en onderdrukking van vrouwen in alle lagen van de samenleving. Maar genderverschillen kunnen ook aanleiding zijn tot versnelde vrouwenemancipatie, vooral in een omgeving met ruimere ontwikkelingsmogelijkheden. Dit is één van de conclusies uit mijn onderzoek naar succesfactoren in de onderwijsloopbaan van kansarme leerlingen in Nederland die uiteindelijk een academische titel hadden behaald. De ouders van de Hindostanen in dit onderzoek waren allen naar Nederland gemigreerd met de ambitie om te werken aan een betere levensstandaard. Het boek over dit onderzoek heeft dan ook als titel: ‘Mijn ouders migreerden om erop vooruit te gaan.’ Maar welke gendergerelateerde factoren droegen bij aan onderwijssucces van Hindostaanse vrouwen in Nederland?
Genderverschillen in Suriname
Volgens de Hindostanen die ik interviewde had het leven in Suriname een duidelijke rolverwachting van vrouwen en mannen. Mannen werden in de opvoeding voorbereid op een rol als (hoofd)kostwinner en vrouwen primair op een rol als huisvrouw en moeder. Door de beperkte onderwijsmogelijkheden in de districten en de heldere man/vrouw-rolverdeling werd minder prioriteit gegeven aan onderwijs voor meisjes. Vrouwen waren hierdoor veelal afhankelijk van het inkomen van hun man en van (tijdelijke) inwoning bij schoonfamilie. In de interviews kwam regelmatig aan de orde hoe de scheve machtsverhoudingen resulteerden in mishandeling van vrouwen. Scheidingen waren taboe en voor vrouwen inkomenstechnisch zeer ongunstig. Het is tegen deze achtergrond dat een aantal moeders onderwijskwalificaties zag als een garantie voor (economische) zelfstandigheid van hun dochters wanneer zij onverhoopt alleen zouden komen te staan. Ter illustratie:
‘Mijn moeder vond dat al haar kinderen, ze had alleen dochters, dus ja, dat we allemaal een goede opleiding moesten volgen. Want zij had een man die niet altijd thuis was om voor ons te zorgen en daarom hebben wij echt wel slechte tijden gekend. Je weet wel, dan moest ze kleine dingen maken en in de buurt hosselen om geld bij elkaar te krijgen. Wij moesten die dingen dan verkopen. Nee, dat waren mindere tijden. Zij wilde echt niet dat wij zulke tijden zouden kennen.’
Daarnaast hadden veel gezinnen in Suriname te maken gehad met (een reële dreiging van) armoede en honger. Ouders en kinderen moesten ‘hosselen’ voor het gezinsinkomen. Ouders wilden hun kinderen armoedige tijden in de toekomst besparen. Diploma’s zagen zij als een redmiddel, want met diploma’s op zak zouden de kinderen zich later een baan kunnen verwerven. Voor deze ouders kreeg onderwijs al in Suriname een prominente plaats in de opvoeding van hun kinderen.
Integratie en verdere emancipatie in Nederland
Het belang van onderwijs binnen de opvoeding bleef na migratie naar Nederland groeien als gevolg van integratie en emancipatie. Verschillende processen hebben hieraan bijgedragen.
Ten eerste kent Nederland een uitgebreid onderwijssysteem. Iedere wijk heeft een basisschool en het voortgezet onderwijs is voor ieder kind op fietsafstand. Gecombineerd met de secure leerplichtcontrole leidde dit tot onderwijsdeelname van alle kinderen. Bovendien raakten ouders door de hoge onderwijsprestaties van oudere kinderen (in de familie) beter bekend met het onderwijssysteem en de mogelijkheden daarbinnen.
Ten tweede zagen ouders in Nederland een toename in het aantal scheidingen onder Hindostanen. Hierdoor raakten ook vaders doordrongen van de mogelijkheid dat hun dochter ooit in een situatie van alleenstaande moederschap terecht zou kunnen komen. Daarom stimuleerden zij hun dochters om voor het huwelijk onderwijskwalificaties te behalen, als redmiddel wanneer zij door hun echtgenoot zouden worden verlaten.
Een derde proces is gerelateerd aan de Hindostaanse huwelijksmarkt. Onder Hindostanen bestaat de aanname dat hogere onderwijskwalificaties de bemiddelingskansen op de huwelijksmarkt verhogen. Daarnaast zien veel Hindostanen het huwelijk van kinderen, vooral van dochters, als een verantwoordelijkheid van de ouders. Voor sommige ouders diende een hoge opleiding in de eerste plaats om de waarde van hun dochter op de huwelijksmarkt te verhogen.
Een vierde proces is de normering door broers en zussen (siblings). Siblings integreerden en emancipeerden doorgaans sneller dan ouders. Het waren siblings die de onderwijsnorm onderling verhoogden tot minimaal een hbo-opleiding.
Ten slotte ontstond na de migratie een enorme competitie naar status en aanzien onder de Hindostanen. Hoge onderwijsprestaties van kinderen leverden niet alleen het gezin, maar ook hele families status en aanzien op. Als gevolg hiervan werden de onderwijsambities van ouders en familieleden steeds hoger, niet alleen voor zonen, maar ook voor dochters.
De meisjes in Suriname …
We zien dat (dreiging met) armoede en onderdrukking in Suriname en processen van integratie en emancipatie in Nederland bijdroegen aan onderwijssucces van Hindostaanse meisjes in Nederland. Toch worden in Nederland Hindostaanse meisjes nog steeds primair opgevoed voor een toekomst als huisvrouw en moeder, met alle kwaliteiten die daarmee geassocieerd worden. Ondanks de dubbele belasting en het zware beroep op de eigen kracht van vrouwen zien we dat Hindostanen in Nederland een enorme emancipatie-ontwikkeling hebben doorgemaakt in een relatief korte tijd. Maar gezien de achtergrond van deze emancipatieslag rijst de vraag hoe het die meisjes uit lagere milieus is vergaan die in Suriname zijn opgegroeid.
Door: Anita C. Nanhoe
Gepubliceerd: De Ware Tijd van 3 juli 2013